विवेक वर्धिनी विद्यालयात अंधश्रद्धा निर्मूलन व समाजप्रबोधन कार्यक्रम

पंढरपूर दि. 12 ऑगस्ट 2025 – विज्ञानाधिष्ठित विचार, तर्कशुद्धता आणि मानवतावादी दृष्टिकोन या संकल्पनांचा प्रसार करण्यासाठी विवेक वर्धिनी विद्यालय व कनिष्ठ महाविद्यालय, पंढरपूर येथे “अंधश्रद्धा निर्मूलन व समाजप्रबोधन” हा विशेष कार्यक्रम उत्साहात पार पडला. या कार्यक्रमाचे आयोजन महाराष्ट्र अंधश्रद्धा निर्मूलन समिती (मअंनिस) यांच्या वतीने करण्यात आले होते.

कार्यक्रमाचे वैशिष्ट्य म्हणजे — केवळ भाषण किंवा उपदेश न करता, विद्यार्थ्यांना प्रत्यक्ष प्रात्यक्षिकांद्वारे अंधश्रद्धा, चमत्कार आणि चुकीच्या समजुतींचा भंडाफोड करणे.

कार्यक्रमाची पार्श्वभूमी

महाराष्ट्र अंधश्रद्धा निर्मूलन समितीचे संस्थापक शहीद डॉ. नरेंद्र दाभोलकर यांनी आयुष्यभर लोकांमध्ये वैज्ञानिक दृष्टिकोन जागवण्यासाठी कार्य केले. 2013 मध्ये त्यांच्या हत्येनंतरही हे कार्य थांबले नाही, उलट देशभरातील कार्यकर्त्यांनी ते अधिक जोमाने चालू ठेवले. आज महाराष्ट्रातील गावागावांत, शाळा–महाविद्यालयांत, समाजसंस्थांतून अंधश्रद्धा निर्मूलनाचे संदेश दिले जात आहेत.

याच धर्तीवर, पंढरपूर येथील विवेक वर्धिनी विद्यालय व कनिष्ठ महाविद्यालयाने हा कार्यक्रम आयोजित केला, ज्यामध्ये विद्यार्थ्यांना अंधश्रद्धेची मूळ कारणे, त्यामागील फसवे प्रकार आणि विज्ञानाचे वास्तव यांची माहिती देण्यात आली.

उद्घाटन व पाहुण्यांचा सत्कार

कार्यक्रमाची सुरुवात विद्यालयाचे पर्यवेक्षक श्री. पवार ए. ए. यांच्या हस्ते झाली. उद्घाटनापूर्वी प्रमुख पाहुण्यांचा सत्कार करण्यात आला. यात —

• प्रशांत पोतदार – मअंनिस राज्य कार्यकारिणी सदस्य
• ॲड. हौसेराव धुमाळ – मअंनिस राज्य कायदा विभाग सदस्य
• राजेश पुराणिक – सातारा प्रसार माध्यम सचिव
• प्राचार्य ढोक गिरीश सर – विद्यालयाचे प्राचार्य

सत्कारानंतर मअंनिसच्या वतीने विद्यालयास संविधान प्रास्ताविकेची प्रत, शहीद डॉ. नरेंद्र दाभोलकरांची प्रतिमा, आणि अंधश्रद्धा निर्मूलनावरील पुस्तिकांचा संच भेट म्हणून प्रदान करण्यात आला.

वैज्ञानिक दृष्टिकोनाचा आरंभ – ‘बिनवातीचा व पाण्याचा दिवा’ प्रयोग

प्रशांत पोतदार यांनी उद्घाटनाच्या वेळी ‘बिनवातीचा व पाण्याचा दिवा’ प्रज्वलित केला. हा प्रयोग पाहून उपस्थितांमध्ये आश्चर्य निर्माण झाले. त्यानंतर पोतदार यांनी या प्रयोगामागील अनुमान, तर्क आणि प्रत्यक्ष अनुभव (Hypothesis, Logic, Observation) यांचे स्पष्टीकरण दिले.

अंधश्रद्धा आणि चमत्कारांचा भंडाफोड

कार्यक्रमात सर्वात आकर्षक भाग म्हणजे ‘चमत्कार’ समजल्या जाणाऱ्या गोष्टींच्या मागील विज्ञानाची उकल.

1. करणी काढणे आणि लंगराच्या सहाय्याने समस्या सोडविणे
   – अशा प्रकारचे उपाय ग्रामीण भागात आजही प्रचलित आहेत. यामागे केवळ मानसिक प्रभाव आणि फसवणूक असते, हे दाखवून दिले गेले.
2. जिभेतून त्रिशूळ आरपार करणे – ॲड. हौसेराव धुमाळ यांनी अंगात आल्यावर केले जाणारे चमत्कार दाखवले. त्यांनी जिभेतून त्रिशूळ आरपार करूनही रक्त निघाले नाही, वेदना जाणवल्या नाहीत. नंतर त्यांनी यामागील भौतिकशास्त्र व शरीरशास्त्र स्पष्ट केले.
3. उभी दोरी व नारळाची कवटी – दोरीवर नारळाची कवटी फिरवणे व थांबविणे हा प्रयोगही कौशल्य आणि भ्रमदृष्टीवर आधारित असल्याचे उलगडले.
4. भ्रमांचा उहापोह – ज्ञानेंद्रियांच्या मर्यादा, मानवी मेंदूची फसवणूक कशी होते, याचे सोपे प्रात्यक्षिक दाखवले.
5. खिळ्यांच्या पाटावर चालणे व झोपणे – 2100 खिळ्यांच्या पाटावर चालून व झोपून दाखवण्याचा धाडसी प्रयोग राजेश पुराणिक यांनी केला. नंतर त्यांनी यामागील दाबवितरणाचा (Pressure Distribution) वैज्ञानिक सिद्धांत समजावून सांगितला.

समाजहिताच्या प्रतिज्ञा

कार्यक्रमाच्या शेवटी सर्व उपस्थितांनी समाजहिताची प्रतिज्ञा घेतली –

• अंधश्रद्धांना बळी न पडण्याची
• विज्ञान, तर्क आणि संविधानिक मूल्यांचा स्वीकार करण्याची
• प्रत्येकाच्या हक्कांचा आदर करण्याची

विद्यार्थ्यांचा उत्स्फूर्त सहभाग

या कार्यक्रमात विद्यालयातील विद्यार्थी व विद्यार्थिनींनी सक्रिय सहभाग नोंदवला. अनेकांनी प्रयोगात स्वयंसेवक म्हणून हातभार लावला. या प्रत्यक्ष सहभागामुळे त्यांना शिकलेले आयुष्यभर लक्षात राहील, असे शिक्षकांनी मत व्यक्त केले.

कार्यक्रमाचे मार्गदर्शन व आभार

या कार्यक्रमासाठी मुख्याध्यापक श्री. मुंढे यू. आर. साहेब यांनी विशेष मार्गदर्शन केले.

• सूत्रसंचालन – श्री. शिंगाडे सर
• आभार प्रदर्शन – सौ. कोळसे एम. पी. मॅडम

अंधश्रद्धा निर्मूलनाचे महत्त्व – विद्यार्थ्यांसाठी धडा

आजच्या डिजिटल युगातही अंधश्रद्धा समाजात खोलवर रुजलेली आहे. इंटरनेटवर अफवा, बनावट उपचार, चमत्कारिक उपाय यांच्या जाहिराती मोठ्या प्रमाणात पसरतात. अशा वेळी, शालेय पातळीवरच मुलांना विज्ञानाधिष्ठित विचार शिकवणे अत्यंत आवश्यक आहे.

अशा कार्यक्रमांमुळे विद्यार्थी —

• तर्कशुद्ध विचार करायला शिकतात
• अफवांना बळी न पडता पुराव्याची मागणी करतात
• समाजात वैज्ञानिक दृष्टिकोन पसरवतात